پیوند راهبردی ایران و چین در برابر تحریم‌ها

به گزارش خبرنگار زمان آنلاین در عصر بازتعریف نظم جهانی، نفت بار دیگر به ابزار تعیین‌کننده در رقابت میان قدرت‌های بزرگ تبدیل شده است. گزارشی که از وضعیت صادرات نفت سه کشور ایران، روسیه و ونزوئلا منتشر شده، نشان می‌دهد که چگونه منابع انرژی تحریم‌شده به بستری برای همکاری ژئوپلیتیکی علیه آمریکا تبدیل شده‌اند و چین، به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی دنیا، عملاً به شریک پشت‌پرده این تقابل بدل شده است.
در سال‌های اخیر، سیاست تحریم نفتی آمریکا علیه کشورهایی که در بلوک غرب تعریف نمی‌شوند؛ به‌ویژه ایران، روسیه و ونزوئلا، با هدف تضعیف اقتصادی و جلوگیری از گسترش نفوذ ژئوپلیتیکی آن‌ها تشدید شده است. در ظاهر، این سیاست‌ها توانسته‌اند از افزایش سهم این کشورها در بازار جهانی نفت جلوگیری کنند. اما در واقعیت، چین با ایفای نقش خریدار استراتژیک، مانع از تحقق کامل اهداف تحریمی واشنگتن شده است.
افزایش وابستگی چین به نفت تحریمی از حدود ۲۲ درصد در سال ۲۰۲۱ به بیش از ۳۳ درصد در سال ۲۰۲۴، نه تنها نشانگر دگرگونی در ساختار تأمین انرژی چین است، بلکه پیام روشنی برای آمریکا دارد: تحریم به‌تنهایی دیگر کارایی گذشته را ندارد، به‌ویژه اگر در برابر آن یک اقتصاد ۱۸ تریلیون دلاری همچون چین ایستاده باشد.
هر سه کشور تحریم‌شده، با وجود تفاوت‌های آشکار سیاسی و فرهنگی، به واسطه نفت، یک پیوند منافع مشترک با چین پیدا کرده‌اند. پکن، در این بازی پیچیده، نه‌تنها نفت ارزان‌تر دریافت می‌کند، بلکه از طریق آن، به‌طور غیرمستقیم به تأمین مالی متحدان غیررسمی خود علیه هژمونی آمریکا می‌پردازد.
ایران، که در شرایط تحریمی شدید قرار دارد، توانسته با اتکا به بازار چین صادرات خود را تقریباً ثابت نگه دارد. روسیه نیز پس از تحریم‌های غربی ناشی از جنگ اوکراین، بازار هند و چین را جایگزین اروپا کرده و ونزوئلا، با حمایت چین و ایران، تولید نفت خود را احیا کرده است.
در حالی که آمریکا و متحدانش تلاش می‌کنند تا بازار انرژی جهان را کنترل کنند، چین در حال طراحی یک مدل موازی برای تجارت انرژی است؛ مدلی که بر پایه مبادله غیر دلاری، تسویه با یوآن و فاینانس مبتنی بر پروژه‌های مشترک تعریف شده است. این تغییر رویکرد، نه‌تنها محدود به حوزه نفت نیست، بلکه به‌سرعت در حال گسترش به حوزه‌هایی مانند انرژی‌های تجدیدپذیر، خطوط انتقال انرژی، و زیرساخت‌های حمل‌ونقل است.
ایران در این میان می‌تواند با هوشمندی، نقش پیونددهنده انرژی شرق و غرب آسیا را بازی کند. پروژه‌های کریدوری، تأمین مالی مبتنی بر نفت، تسویه با پول‌های ملی و انتقال فناوری انرژی‌های نو، همه در گروی حفظ و تقویت این پیوند نفتی با چین است.
آنچه اکنون برای ایران حیاتی است، اهرم‌سازی از جایگاه نفتی در معادلات راهبردی چین است. فروش نفت، تنها یک تبادل تجاری نیست، بلکه ابزار چانه‌زنی برای دریافت فاینانس، ایجاد توازن ژئوپلیتیکی و حتی مشارکت در بازآفرینی نظم اقتصادی جهانی است. دولت ایران باید در تعامل با چین، از این اهرم به‌نحو احسن استفاده کند تا در کنار تأمین نیازهای مالی و کالایی، بتواند در فرآیند شکل‌گیری نظم نوین جهانی، نقشی فعال‌تر و نه صرفاً واکنشی داشته باشد.
در پایان باید گفت؛ آنچه از دل این گزارش‌ها قابل درک است، نقش پررنگ انرژی در معماری جدید نظم جهانی است. چین با حمایت نفتی از کشورهای تحریم‌شده، به‌نوعی خود را در موقعیت رهبری ائتلاف غیررسمی مقابله با تحریم‌های آمریکا قرار داده و ایران، روسیه و ونزوئلا نیز در این ائتلاف، نقش ستون‌های اصلی را ایفا می‌کنند. آنچه در سال‌های آینده اهمیت خواهد داشت، نه فقط میزان ذخایر نفت یا حجم صادرات، بلکه توانایی بازیگران برای استفاده سیاسی و اقتصادی از منابع خود در قالب یک استراتژی کلان است.