حمل‌ونقل در ایستگاه اسقاطی‌ها؛ اربعین زنگ خطر نقص ناوگان را به صدا در می آورد

در حال حاضر، ناوگان حمل‌ونقل عمومی کشور به مصداق «ناکارآمدی و فرسودگی» گرفتار آمده و این تنها یک عبارت اغراق‌آمیز نیست، بلکه واقعیتی تلخ است. تحقیقات و گزارش‌های متعدد نشان می‌دهد که سهم بزرگی از این ناوگان تا حدود ۶۰ درصد شبکه مسافری عمومی در آستانه مرز استانداردهای ایمنی قرار دارد. در برخی بخش‌ها، وضعیت وخیم‌تر است؛ تاکسی‌ها ۶۷ درصد فرسوده‌اند، اتوبوس‌ها ۷۰ درصد، مینی‌بوس‌ها و ون‌ها به‌طور نگران‌کننده‌ای حدود ۹۰ درصد فرسوده و در آمارها ثبت شده‌اند.

این میزان فرسودگی در ناوگان عمومی، در شرایطی که مثلا مراسم بزرگ و حساس مانند اربعین اتفاق می‌افتد، بیش از پیش نمود پیدا می‌کند. ناگهان متوجه می‌شویم که ظرفیت پاسخگویی جایگزین‌ها محدود است و بخش‌های بحرانی حمل‌ونقل قابل اتکا نیستند.

نرخ‌های بالای فرسودگی، آمار وحرف نیستند؛ بر اساس آمار مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۴۰۲، از حدود ۲۳ هزار دستگاه اتوبوس بین‌شهری فعال، حدود ۱۳ هزار دستگاه فرسوده‌اند و در سال‌های اخیر، درصد دستگاه‌های فرسوده از ۵۶ به حدود ۸۰ افزایش یافته است. چشم‌انداز نیز ناامیدکننده است: برای اصلاح این بحران، فقط ۱۴۵ دستگاه اتوبوس جدید وارد شده یا در گمرک مانده‌اند، در حالی که نیاز واقعی بسیار بالاتر است. در تهران، برای مثال، فقط حدود ۲۳۰۰ دستگاه اتوبوس فعال داریم، در حالی که نیاز واقعی بیش از ۱۱۰۰۰ دستگاه است.

این وضعیت محصول کوتاهی سیستماتیک و تصمیم‌گیری‌های ناکارآمد است. مقصر اصلی را می‌توان در وزارت صنایع و معادن (صمت) دید که ظرفیت تولید در داخل باوجود نیاز مبرم، یا پاسخگو نبوده یا به‌موقع فعال نشده است. وزارت راه‌وشهرسازی  نیز در تدوین و اجرای طرح‌های نوسازی افتضاح عمل کرده و علیرغم وعده‌ها، تحویل اتوبوس‌های نو به‌شکل سیستماتیک اتفاق نیفتاده است. شهرداری‌ها به‌ویژه در کلان‌شهرها نیز در ردیابی، بودجه‌بندی و تخصیص ناوگان برای خطوط پائین‌شهری عملکرد قابل قبولی نداشته‌اند.

نکته اینجاست که مسئولین خود نیز به این ضعف‌ها آگاه هستند؛ علی‌الخصوص مسئولان وزارت راه‌وشهرسازی که این روزها در خط مقدم ساکان سفرهای اربعین هستند.

فرزانه صادق، وزیر راه‌وشهرسازی با اشاره به ناترازی جدی ناوگان حمل‌ونقل عمومی کشور، گفت: هم برای جابجایی مسافران در کل کشور و هم برای انتقال زائران به مرزها؛ با کمبود جدی اتوبوس مواجه‌ایم.

وی در ادامه بیان کرد: با تلاش‌های انجام‌شده در سال گذشته، موفق شدیم ثبت سفارش داخلی حدود هزار دستگاه اتوبوس را انجام دهیم. با این حال، ورود اتوبوس‌های جدید به کشور تاکنون محقق نشده است.

صادق از پیگیری‌های متعدد برای واردات اتوبوس خبر داد و گفت: در جلسه‌ای با دکتر عارف معاون اول رئیس جمهوری و تأکید ایشان، اقدامات لازم برای واردات اتوبوس نیز آغاز شده است. تاکنون تأمین ۵۰۰ دستگاه از سوی وزارت نفت و وزارت صمت انجام شده و پیگیری برای افزایش این عدد همچنان ادامه دارد.

رضا اکبری معاون وزیر راه‌وشهرسازی  و مدیرعامل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای نیز با اشاره به کمبود ناوگان اتوبوسی برای زائران اربعینی اظهار داشت: اگر سهم ناوگان اتوبوسی در جابه‌جایی زائران تا ۵ درصد افزایش پیدا کند و ۹۰۰ هزار نفر با اتوبوس تردد داشته باشد؛ نیاز به ۱۱ هزار اتوبوس نیاز داریم که الان ۶۵۰۰ اتوبوس موجود داریم بنابراین با کمبود  ۵ هزار اتوبوس مواجه هستیم.

همچنین مهدی قلی‌زاده، معاون حمل‌ونقل مسافر سازمان راهداری توضیح داد: در حال حاضر، در شبکه حمل و نقل اتوبوس کشور ۶۵۰۰ دستگاه اتوبوس داریم که توانایی تردد در مسافت‌های بالای ۳۵۰ کیلومتر را دارند. تمامی این ناوگان فراخوان شده و در حالت آماده‌باش قرار دارند تا در خدمت زائران باشند. اما این تعداد اتوبوس پاسخگوی نیازهای ما نبوده است.

وی افزود: بر اساس مصوبات ستاد اربعین و دستورالعمل‌های ابلاغی معاون اول  رئیس‌جمهور و پیگیری‌های مقام عالی وزارت راه‌وشهرسازی ، مقرر شده که ۳۰۰۰ دستگاه از اتوبوس‌های متعلق به صنایع مادر بالادستی مثل نفت، گاز، معدن و صنعت به سازمان راهداری تحویل داده شود تا ساماندهی شوند و برای جابجایی زائرین استفاده گردد. متاسفانه با وجود پیگیری‌هایی که تا کنون انجام شده، هنوز این مسئله محقق نگردیده است.

قلی‌زاده یادآور شد: امیدواریم که ظرف ۲۴ ساعت آینده، بتوانیم لیست اتوبوس‌ها را از وزارت نفت، وزارت صمت و سایر دستگاه‌های مسئول تهیه کنیم و آن‌ها را ساماندهی کرده و در اختیار مجموعه حمل و نقل کشور قرار دهیم.

در حقیقت، این یک معضل متعلق به یک دستگاه نیست؛ مجموعه حاکمیت یعنی دولت، وزارتخانه‌ها، شوراها و شهرداری‌ها باید در قبال این بحران ملی پاسخگو باشند و فوراً وارد عمل شوند.

از جمله اقداماتی که می‌توان در این زمینه انجام داد، تسریع نوسازی است. نیاز به ورود حداقل پنج‌هزار دستگاه اتوبوس جدید دست‌کم در سال جاری، به‌علاوه تخصیص منابع مالی ویژه؛ منابعی که حتی می‌تواند از طریق اوراق مشارکت، تخصیص بودجه ملی یا تسهیلات بانکی ویژه فراهم شود.

همچنین اسقاط جدی و موثر باید در دستورکار باشد. اتوبوس‌ها، تاکسی‌ها، مینی‌بوس‌ها و ون‌های فرسوده باید به‌طور سازمان‌یافته اسقاط و جایگزین شوند. الان از هر ۱۰ وسیله، حداقل ۶ عدد در سطح ایمنی استاندارد نیستند.

بسیج توان تولید داخل همسو با شعار سال نیز باید در عملکرد دستگاه‌ها مشهود باشد. وزارت صمت باید تشویق، تسهیل و حتی الزام‌سازی برای خودروسازان ایجاد کند تا با اولویت تولید ناوگان عمومی، این چرخه را فعال نگه دارند.

ارتقای نظارت مسئولان ذی‌ربط نیز مثمر ثمر است. معاینه فنی باید دقیق و موثر شود؛ نظارت بر کیفیت خطوط، ایمنی جاده‌ها و توان فنی ناوگان فرسوده باید جدی‌تر شود. قوانین سنی خودروها نباید لغو شوند؛ به ضعف در معاینه فنی نیز نباید میدان داد. مهم‌ترین آن‌ها هم مشارکت حاکمیت جمعی است. ریاست جلسه شورای عالی ایمنی ترافیک توسط رئیس‌جمهور می‌تواند باعث هم‌گرایی ضروری شود و دستگاه‌ها را وادار به پاسخگویی می‌کند.

در پایان باید گفت؛ بدون اقدام عاجل در نوسازی، اسقاط هوشمند و تولید داخلی، ناوگان عمومی – در شرایطی بحرانی که نیازهای واقعی مردم و مناسبت‌های ملی را در بر می‌گیرد – نه قادر به خدمت‌رسانی است و نه تأمین‌کننده امنیت و آسایش ملت خواهد بود.