پُک نوجوانی، آسیب تمام‌قدِ میان‌سالی!
الهام آمرکاشی
درحالی سی‌ویکم تیرماه جاری، سید محمد طباطبایی -معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران- مطرح کرد: «هر وعده قلیان معادل مصرف تا ۱۰۰ نخ سیگار است»، که با توجه به بارگذاری‌های متعدد در این زمینه؛ لزوم بازنگری در پروسه فرهنگ‌سازی، ازجمله اولویت‌های اجتماعی- فرهنگیِ حاضر است که با وجود آمار افزایشی در خصوص مصرف دخانیات در قشر نوجوان کشور، همچنان این مهم، از تیررس مسئولانِ وقت به دور است و جامعه در آینده‌ای نه‌چندان دور، شاهد میان‌سالانی با بروز و ظهور انواع بیماری‌ها خواهد بود!
اگرچه طی سال‌های گذشته تا کنون، شمار مصرف مواد دخانی در ردۀ سنیِ نوجوان، در مدار صعودی در حرکت است که با هشدار مکرر کارشناسانِ صاحب‌نظر در این حوزه؛ نادیده‌انگاری‌های متوالی -از خانواده گرفته تا نهادهای متولی و رسانه‌های رسمی پُرمخاطب در کشور- تکیه‌گاهِ نوجوانان در این امر است. آمار می‌گوید: «سیگارکشیدن، هرساله بیش از ۳۷ هزارنفر را در دنیا می‌کشد، آمار کشتار به‌وسیله سیگار چندبرابر بیشتر از تصادفات، خودکشی و ایدز است و درحالی، هرساله هزاران نفر بر اثر سیگارکشیدن می‌میرند که در حقیقت نزدیک به ۹۰درصد از آنها برای اولین‌بار قبل از ۱۸سالگی سیگار کشیده بودند»! جامعه‌شناسان متعدد در حالی موارد پرتکراری چون: حلقه دوستان، پیروی از والدین، مشکلات رفتاری و عدم حمایت خانوادگی، استرس و فرهنگ عامه را ازجمله موارد کلیدی در مصرف دخانیات در نسل نوجوان، عنوان می‌کنند که به اعتبار گزارشات متوالی و نگاه گذرا بر هرم کلیِ جامعه، مؤلفۀ «فرهنگ عامه» از اثرگذارترین اضلاع قابل بحث در این آسیب است. فرهنگ عامه‌ای که این روزها، افرادِ جامعه با تکیه بر باورِ «تسکین آلام بعد از پُک‌های ممتد سیگار»، نسل به نسل به یکدیگر هدیه می‌دهند؛ موضوعی‌است که در بازه زمانیِ کنونی و با افزایش آسیب‌های متعدد اجتماعی، زنگ‌خطر جدی برای قشر نوجوان محسوب می‌شود و به تناوب، با بی‌تفاوتی خانواده، بی‌برنامگی دستگاه‌های ذی‌ربط و عدم فرهنگ‌سازیِ رسانه ملی، مواجه است. در این میان، جعفر جندقی -رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت- با اعلام روند افزایشی مصرف دخانیات در سنین ۱۸ تا ۲۴ سال؛ معتقد است: «سالانه میانگین بیش از ۴۰ هزار میلیارد تومان در اثر استعمال دخانیات در کشور از بین می‌رود و بیش از ۶۰ هزار میلیارد تومان صرف هزینه‌های بهداشتی و درمانی ناشی از مصرف دخانیات می‌شود و این جدا از ناتوانی‌ها، از کارافتادگی‌ها و…. است که با احتساب آنها هزینه مصرف دخانیات برای کشور بیش از ۱۱۰ هزار میلیارد تومان است». این مهم در حالی ازجمله گزاره‌های پراهمیت در خصوص سرانه مصرف دخانیات در کشور است که به گفتۀ وی؛ «بر اساس مطالعات صورت‌گرفته در سال ۱۴۰۰ در افراد بالای ۱۸ سال در کل ۱۴.۰۱، میزان شیوع مصرف دخانیات در کشور است که در زنان ۴.۴۴ درصد و در مردان ۲۵.۸۸ درصد بوده است. اگر چه روند مصرف دخانیات نسبت به گذشته در کل کندتر شده است اما هنوز هم رشد دارد ولی این مهم است بدانیم این روند در نوجوانان و جوانان و بانوان افزایشی است و یا روند مصرف قلیان افزایشی است و این زنگ خطر را به صدا در می‌آورد که در گروه‌های تأثیرگذار در آینده مصرف دخانیات افزایشی می‌شود». جندقی همچنین با ذکر این موضوع که «روند افزایشی مصرف دخانیات در سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ در گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال اتفاق افتاده که در زنان ۹۰ درصد و در بین مردان ۳۴ درصد افزایش یافته است»؛ بر این مهم تأکید دارد که «در حال حاضر یکی از نگرانی‌های عمده ما مصرف دخانیات با اشکال جدید مانند سیگارهای الکترونیک، ویپ و یا افزودن عطر و طعم به دخانیات و توتون و تنباکو است. به نظر ما همه اینها خطرناک هستند، هرچند تلاش می‌شود خطرات آن نشان داده نشود»!
و اگرچه در این راستا، نگاه قریب به اکثریت خانواده‌ها به موضوع قلیان، نگاهی تفریحی و گذراست که به اعتقاد غلامرضا حیدری -رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی- «تداوم مصرف دخانیات به صد نخ و یا سه ماه، به وابسته شدن به نیکوتین می‌انجامد و مهم‌ترین نقش خانواده‌ها این است که حداقل در سنین نوجوانی فرزندان خود سیگار و قلیان مصرف نکنند و استفاده از قلیان را به عنوان یک تفریح و سرگرمی ندانند». و در این راستا، رضا فریدی -درمانگر اعتیاد و فعال آسیب‌های اجتماعی- با اشاره به اینکه پایین بودن سطح سواد سلامت در جامعه و خانواده و گسترش باورهای غلط، می‌تواند انگیزه و گرایش به مصرف سیگار و قلیان را افزایش دهد، معتقد است: «برای مثال باور غلطی که در کشورمان وجود دارد این است که بخشی از جامعه و خانواده و نوجوانان معتقدند سیگار و قلیان اعتیادآور نیست یا اینکه سیگار و قلیان مشکلی برای سلامتی ایجاد نمی‌کند؛ این موارد ازجمله باورهای غلطی است که در بین مردم به ویژه قشر نوجوان وجود دارد». و در حالی طبق آمار متعدد در این زمینه، هریک از گزینه‌های تنوع‌طلبی، هیجان‌خواهی زیاد و ویژگی‌های اضطرابی و تمایل به انجام رفتارهای پرخطر می‌تواند تا حد زیادی از دلایل گرایش به مصرف مواد دخانی به شمار آید که غفلت از فرهنگ‌سازی در خصوص این آسیب پُرتکرار و بی‌تفاوتی خانواده‌ها و بی‌توجهیِ نهادهای مسئول در این امر، می‌تواند در درازمدت فاجعۀ شیوع اعتیاد، آسیب‌های روحی- روانی و افزایش اختلالات ذهنی را برای حال و آیندۀ قشر جوان جامعه به ارمغان داشته باشد.
با عنایت به موضوعِ قابل تأملِ دخانیات و روند صعودیِ مصرف در قشر نوجوانِ کشور، به نظر می‌رسد وقتِ آن رسیده باشد که با رویکرد تازه در این مسیر، جامعه بتواند شاهد نسلی بدون پُک‌های ممتد باشد و باید منتظر بود و دید اولین قدم اجرایی در جهت اصلاحِ فرهنگ‌سازی‌های موجود، از سوی کدام دستگاه و نهاد متولی انجام خواهد شد و می‌توان به فردای بدون دود امیدوار بود یا خیر!
Elhamamerkashi@ymail.com
