از ورود بی‌نتیجه مدعی العموم به «آلودگی‌هوا» تا مرگهای زود هنگام
محبوبه اشرفی پیمان
چرخه معیوب مدیریت کنترل هوای پاک در میان انبوه مشکلات روزمره، عرصه زندگی را برای ساکنان کلانشهر ها سخت‌تر از پیش کرده است.
آلودگی هوای پدیده‌ای است که در چند سال اخیر با شروع فصل سرما مهمان پایتخت و کلانشهرهای دیگر از جمله اراک، اصفهان، تبریز و چند شهر دیگر شده و در اغلب اوقات تردد و خروج از خانه برای گروه های مختلف سنی خطرناک اعلام می شود. با امید به وزش باد و بارش باران چند روزی هوای پاک استشمام می‌کنیم تا آلودگی دیگر و روز از نو روزی از نو، این چرخه معیوب مدیریت کنترل هوای پاک در میان انبوه مشکلات اقتصادی، تنفس را برای ایرانیان سخت تر از قبل کرده است.براساس آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی به ازای هر ۱۰ مورد مرگ و میر یک مورد به دلیل آلودگی هوا رخ می‌دهد و بر طبق آخرین آماری که اعلام شده ۲۶ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا در سال گزارش می شود. در این میان بیشترین آمار مرگ مربوط به آلودگی هوا، به دلیل جمعیت بالا مربوط به پایتخت است و بیشترین درصد مرگهای مرتبط به آلودگی هوا مربوط به شهر اهواز. به عبارتی هر «دمی» با خودمان است ولی «بازدم» را میزان سرب و گوگرد موجود در هوا مشخص می‌کند.معضل آلودگی هوا که از آن سخن می‌گویم از حضور یک یا چند آلاینده یا ترکیب در هوای آزاد (outdoor air) و یا هوای داخل (indoor air) در مقدار و مدت زمانی که ممکن است سبب آسیب به زندگی انسان‌ها، گیاهان، جانوران، اموال و یا به طور نامعقولی سبب تداخل در برخورداری راحت از زندگی یا اموال شود. هریک از آلاینده‌های نامبرده شده تهدیدی برای سلامتی مردم محسوب است که عوارضی همچون سقط جنین، کم هوشی کودکان، آلزایمر بزرگسالان تا مرگ و میرهای زودهنگام ناشی سکته و رشد سرطان در کشور را شامل می‌شود.
امسال، آلوده تر از سال گذشته
زمانی که باد و باران به داد تهران و دیگر کلانشهرها نرسد بدون شک تنها راه حل برای آسیب کمتر به دانش آموزان به سبب آلودگی هوا، تعطیلی مدارس خواهد بود در این میان غلظت آلاینده‌های هوا در محک سنجش قرار گرفته و این آمار و ارقام هستند که در شرایط حاد بحرانی عملکرد مسئولان را زیر سوال می‌برند آنچه بیلبوردهای سنجش آلودگی هوا در سطح شهر نشان می‌دهد شاخص نفس کشیدن می‌شود .شاخص‌های سنجش آلایندگی هوا در چهار سطح پاک ، سالم، ناسالم و خطرناک مورد توجه قرار می‌گیرد و برمبنای این چهار شاخص درجه بندی برای آنها اختصاص پیدا می‌کند؛ هوای پاک با شاخص (۵۰) سالم با شاخص بین ( ۵۰ تا ۱۵۰ ) ناسالم بر گروههای حساس با شاخص زیر (۱۵۰) برای گروههای حساس و کودکان و شاخص (۱۵۰ تا ۲۰۰) خطرناک و ناسالم برای همه گروههای سنی درجه‌بندی می‌شوند؛ براساس همین شاخص از اول فروردین تا اواخر آبان نشان از ۲۵ روز هوا پاک، ۱۷۷ روز هوای سالم و ۳۴ روز هوای ناسالم و یک روز ناسالم برای همه گروههای سنی اعلام شده است؛ آمار منتشر شده نسبت به سال گذشته نشان از وجود هوای پاک داشته ولی تعداد روزهای ناسالم در سال گذشته کمتر از ۶ روز بوده است و حتی در سال گذشته روز ناسالم و خطرناک برای همه گروه‌ها سنی نداشتیم.
مقصر اصلی آلودگی هوای کلانشهرها کیست
خودرو، بنزین ، شهرداری، سازمان محیط زیست و یا سازمان حمل و نقل ترافیک کدام یک متهمین اصلی ایجاد شرایط بحرانی آلودگی هوا هستند که همگی چشم به وزش باد و بارش باران دارند و مقصر اصلی را نبود باد می‌دانند، تا زمانی هم که این اتفاق طبیعی روی ندهد با همین وضع باید ادامه حیات بدهیم چون هیچ یک از نهادها مربوط اقدامی در راستای کاهش آلودگی هوا نخواهد داشت .
از طرح شهرداری تا انتقاد پلیس
طرح ترافیک از شهریور ۱۳۵۸ تاکنون بیش از بیست بار به بازنگری شده است. از سال ۵۸ تاکنون هرسال به اجرای این طرح تبصره و بندهایی اضافه‌شده است که نه تنها کارساز نبوده بلکه مشکلاتی را هم به همراه داشته است. با آغاز سال ۹۸ مسئولین شهری تهران به این نتیجه رسیدند که اجرای طرح زوج و فردا نقشی در کاهش آلودگی هوا و ترافیک نداشته است بلکه مردم را به‌سوی خرید ماشینی با پلاک جدید ترغیب کرده است؛ بنابراین برای رفع این نقص تصمیم گرفتند در سال ۹۸ طرح زوج و فرد را به طرح کنترل آلودگی هوا تغییر دهند این طرح با هدف کاهش آلودگی و ترافیک کلید خورد؛ اجرایی شدن این طرح نقدهایی را در راستای دریافت پول به بهانه کاهش آلودگی هوا را به همراه داشت و همینطور با روی کار آمدن این طرح امیدوار بودیم که دیگر در کلانشهرهایی مثل تهران با مشکل آلودگی هوا مواجه نشویم اما اینطور نبود. یا تمام حرف و حدیث‌های که طرح کاهش ترافیک و آلودگی هوا داشت محسن پورسیدآقایی معاون شهرداری تهران نیز در گفت‌وگویی اعلام کرد«آلودگی تهران بیشتر ناشی از آلاینده ازن است که با گرما و تابش اثر مستقیم دارد» پیرو همین گفته سردار کمال هادیانفر فرمانده پلیس راهنمایی و رانندگی ناجا در گفتگویی نسبت به صحبتهای معاون شهرداری واکنش نشان داد و گفت: «در حال حاضر وضعیت ترافیک در پایتخت وضعیت مطلوبی نیست و طرح کاهش آلودگی نه در ترافیک بلکه در آلودگی تاثیر نداشته است.» باز طرحی دیگر در حوزه کاهش آلودگی هوا در محک سنجش قرار گرفته و متاسفانه با دری بسته روبرو شد.
چرخ‌های لنگان توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی
از مبحث طرح ترافیک بگذریم در زمینه حمل و نقل عمومی هم دولت به درستی عمل نکرده است؛ شهرداری‌ها ادعا می‌کند بدون کمک دولت توانایی توسعه حمل و نقل عمومی را ندارند؛ ادعای بی‌جایی نیست آنچه به وضوح درایستگاه‌های اتوبوس ومترو پایتخت رویت می‌کنیم از شلوغی مترو تا اتوبوس‌های فرسوده حمل و نقل عمومی؛ کشور در تولید اتوبوس و واگن قطار مترو با مشکلات زیادی روبرو است از علم تولید تا هزینه تولید تقریبا شرکت‌های تولید کننده اتوبوس رو به ورشکستگی قرار دارند. وارد‌کردن اتوبوس‌های خارجی و واگن قطار هم علاوه بر منابع ارزی به بازکردن اعتبارت اسنادی (LC) نزد بانک‌های خارجی نیاز دارد که در شرایط بازگشت تحریم‌ها تقریبا کاری غیرممکن و نشدنی است. در آلودگی هوای تهران و کلانشهرها تنها یک عامل نقش ندارد اگر بخواهیم انگشت اتهام فقط به سمت شهرداری ونیروی انتظامی ببریم بی‌انصافی تمام است جا دارد یک سوزن به خودمان بزنیم، چرا سوار خودروهای آلاینده می‌شویم و در برج‌های سر به فلک کشیده زندگی می‌کنیم ، چرا پسماندهای زیادی تولید می‌کنیم چرا کمر به نابودی درختان بسته‌ایم؟
ناتوانی در مهار آلودگی هوا
سیدمهدی مقدسی عضو فراکسیون مدیریت شهری و روستایی مجلس در گفتگو یی عنوان کرد:گرایش به کاهش آلودگی در همه جای دنیا وجود دارد ولی متاسفانه سرعت و عکس العمل در مقابل این بحران در کشور ما تاکنون مناسب نبوده که بتوانیم این مشکل را مهار کنیم در این بین مدیریت نادرست پسماندها درصدی از آلودگی هوای پایتخت و کلانشهرها را به خود اختصاص داده است، جمع آوری سنتی زباله‌ها و بهره‌برداری نادرست از آنها و زباله سوزی به روش غیرکارشناسی و نادرست عاملی بر رشد آلودگی هوا شده است که جای خالی زباله سوزی مکانیزه را نشان می‌دهد.
خودرو همچنان «جان» می‌گیرد
خودرو عاملی از دیر باز با جان انسان بازی کرده علی‌الخصوص با جان ایرانی جماعت؛ در چند سال اخیر ایران بستر اتفاقات ناگوار زیست محیطی است از سیل گرفته تا زلزله در این میان اتفاقات زیستی و صنعتی دست به دست هم داده و کمر به قتل ایرانیان بسته‌اند. بسیاری از اتفاقات تا حدودی قابل کنترل است؛ ساخت خودرو هیدولیکی برقی و با کیفیت در مقابل خسارات مالی و جانی که سرمایه ملی می‌زند سرمایه ناچیزی را می‌طلبد؛ آمارهای ریز و درشتی از مرگ و میر ایرانیان بر اثر تصادفات جاده‌ای می‌شنویم که خودرو عامل اصلی آن است و درصدی از مرگ و میرها ناشی از آلودگی هوا مربوط به سوخت مصرفی خودروهاست؛ آیا خودروسازان کشور در کنار اندازه جیب خود به فکر جان مردم هم هستند؟! آیا پلاک نشدن پراید و پژو نشان از کیفیت سمند، دنا، مزدا دارد؟!
ادعای بنزین پاک در کشور واقعیت دارد؟
بارها مسئله بنزین‌های آلوده مورد بحث و گفتگو قرار گرفته است و بنزین متهم اصلی آلودگی هوا شناخته شده است در این بین مشکل از خودرو است یا از سوخت خودرو؟ هر بار به دری بسته خوردیم؛ زنگنه وزیر نفت ادعا می‌کنند که حدود ۷۵ درصد از بنزین در ایران با کیفیت یورو ۴ تولید می‌شوند که نتایج بهبود ارتقای کیفیت سوخت را مردم در هوای شهرها می‌توانند ببینند.
با این حال حاشیه سازی‌ها دست از سر بنزین و هوای پاک برنمی‌دارد؛ حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این خصوص اظهار داشت: «نتایج آنالیز محتوای گوگرد موجود در نمونه‌برداری‌های صورت گرفته از سوخت بنزین نشان می‌دهد غلظت سولفور در کلیه نمونه‌ها (شامل بنزین معمولی و سوپر) فراتر از حد مجاز قرار داشته و میانگین گوگرد سوخت بنزین در فصل بهار و تابستان به ترتیب ۱۹۰ و ۱۶۶ بخش بر میلیون بوده است که از حد مجاز یورو ۴ فراتر بوده و اندکی کاهش در نتایج فصل تابستان مشاهده می‌شود؛ در خصوص محتوای گوگرد جایگاه‌های عرضه سوخت گازوئیل نتایج وضعیت بهتری را نسبت به سوخت بنزین نشان می‌دهد.»
تخریب محیط زیست عاملی موثر در آلودگی
از مهاجرت پرندگان از تهران و کلانشهرها تا مرگ خاموش درختان آنچه زیر پوست آلودگی هوا در حال رخ دادن است؛ آلودگی هوا علاوه بر مشکلاتی که بر انسان داشته باعث زیان رساندن به محیط زیست و حیات وحش هم شده است در این میان استفاده نادرست انسان از طبیعت برداشتهای بیش اندازه از آن به بحرانی شدن آلودگی هوا بیش از اندازه دامن زده است؛ قطع بیش اندازه درختان تا خشک شدن تالاب‌ها و هجوم ریزگردها تا ساخت و سازهای غیرمجاز وبرج‌های سر به فلک کشیده در دامن کوه‌ها و کوهپایه هر یک در جای خود آثار مخربی بر زندگی انسان‌ها، حیوان‌ها و گیاهان به جا گذاشته است.
ورود مدعی العموم به مبحث آلودگی هوا خروجی نداشت
حجت الاسلام و المسلمین منتظری دادستان کل کشور دو سال گذشته به عنوان مدعی العموم به مبحث آلودگی هوا ورود کرده؛ مکاتبات و جلساتی زیادی نیز در این خصوص برگزار شده اما هیچ خروجی نداشته ، علت آن هم وجود چند عامل در مبحث آلودگی هوا عنوان کرد و گفت: دست اندرکاران این معضل یک یا دو دستگاه نیست ، بلکه یک مجموعه‌‌ای هستند که باید به طور کلی با همدیگر تعامل و همکاری داشته باشند تا زندگی مردم از این معضل مهم و اثرگذار نجات پیدا کند. درست از همان لحظه‌ای که اولین نشانه‌های آلودگی هوا در شهرها پدیدار می‌شود اظهارنظرها و قول و قرارهای مسئولان دولت و شهرداری‌ها هم آغاز می‌شود هشدارهای پی‌درپی تعدادی از مدیران مرتبط و نامرتبط با آلودگی هوا در جایگاه یک منتقد تمام عیار از دستگاه خودشان و دیگران انتقاد و راهکارهایی برای کاهش آلودگی هوا پیشنهاد خواهند کرد اما بدون نتیجه طرحهای که در معیار سنجش به دری بسته می‌خورند و در پایان راهکار حل این معضل به تعطیلی مدارس می‌انجامد و تعداد بیشتری از مردم به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند و آمارهای سکته و سرطان دلهره مرگهای نابهنگام را در وجود مردم بیشتر از قبل می‌کند؛ شاید بهترین گزینه همان مهاجرت پرنده گونه به شهرهای خوش و آب هوای کشور باشد البته اگر شرایط اقتصادی و تورم موجود این اجازه را به مردم بدهد در این میان آلودگی برای برخی جنبه انتقاد از نهادهای متولی را پیدا کرده است چرا که اگر واقعا انتقادات دلسوزانه در جهت سلامت ملت ایران بود نه تنها اصلاح آلودگی هوا حداقل عدم افزایش این آلودگی را به ارمغان داشت. اما متاسفانه آنچه در اولویت برخی مسئولان است نه سلامت و نه آینده مردم جامعه است بلکه منفعتهای شخصی حزبی و سیاسی آنهاست.
