فضای مجازی و حواشیِ تفکری در کودکان!
الهام آمرکاشی
درحالی سال تحصیلی جاری در بسیاری از مقاطع ابتدایی و متوسطه به پایان رسیده که با آغاز تعطیلات تابستانه و اوقات فراغت چندماهه برای کودکان و نوجوانان، برنامه‌ریزی برای گذران تابستان ازجمله دغدغه‌های خانواده‌ها محسوب می‌شود که با درنظرگرفتنِ این مهم که در دوسال گذشته و با اپیدمی کووید۱۹، اغلبِ بازه‌زمانیِ کودکان و نوجوانان در فضای مجازی و شبکه‌های متعدد اجتماعی محدود بوده، ایجاد تغییر نگرش برای دانش‌آموزانِ محصور در فضای مجازی، یکی از اولویت‌های ابتدایی است که باید در فرهنگ خانواده‌ها لحاظ شود.
طی دوسال گذشته تا کنون، شمار قابل توجهی از دانش‌آموزان، تمام یادگیری دروس خود را از طریق فضای مجازی و شبکه‌های متعدد اجتماعیِ قابل دسترس، دریافت کرده‌اند و تا حد بسزایی عادت به آموزش از راه دور و وقت‌گذرانی در شبکه‌های متعدد مجازی، ازجمله مؤلفه‌های پرکاربرد در برنامه روتین کودکان و نوجوانان شده است. برنامه‌هایی که از طریق آن ورزش و تحرکات بدنی نیز به درون خانه‌ها و اتاق دانش‌آموزان راه داده شده و کم‌تحرکی را درکنار یک فضای گستردۀ ناامن -درصورت عدم رصد لحظه‌ای والدین- به ارمغان آورده است.
و آنچه به گفتۀ جامعه‌شناسان متعدد در این زمینه، هشداربرانگیز است؛ عدم تمرکز کافی به اوقات فراغت تابستانۀ کودکانی‌است که با تمام محدودیت و اعتیاد به فضای مجازی، در صورت نبودِ برنامه‌ای مشخص و قابل توجه برای سن و سال آن‌ها، گرایش مجدد به عادت دوسالۀ مجازی در آن‌ها رشد بیش از پیش خواهد داشت. فضایی که در کنار موارد مذکور به طور گسترده و قطع به یقین برای شمار گسترده‌ای از کودکان مناسب نبوده و در اشاعه کم‌سوادی به آن‌ها کمک خواهد کرد.
کم‌سوادی از آن بُعد قابل بحث است که در تعداد قابل توجهی از شبکه‌های اجتماعی، اشتراک‌گذاری مطالب به صورت علمی و صحیح صورت نمی‌گیرد و بارگذاری تعداد بالایی از مطالب در جهت تخریب ذهنی کودکان و رهیابیِ ذهنیِ آنان در مسیر سیال نادرست از جهت‌دهی اصولی و قابل تعریف در جامعه کنونی است که صراحتاً می‌توان گفت: با تبدیل و دگرگونیِ عناصر موجود در خانواده‌ها و کسر و اضافۀ نوآوری‌ها و تحولات در عصر حاضر، اطلاع‌رسانی درخصوص برخی موارد، بیش از پیش و با سرعت بالایی در حال انجام و انتقال است و رأی و نظراتِ عدیده‌ای از سوی مردم عامی تا افراد زبده در هر مجرای اجتماعی-فرهنگی در صفحات مجازی بارگذاری می‌شود که در وهلۀ ابتدایی عدم استفادۀ صحیح از فضای مجازی را به رخ می‌کشد و شاهد خودنمایی و رقصِ کم‌سوادی در شبکه‌های اجتماعی هستیم. کم‌سوادیِ گسترده‌ای که محدودیت تفکر بارز را برای اقشار سنین پایین جامعه به وجود می‌آورد که بدون تفحص و آموزش و صرفاً از روی نمای ظاهری شبکات، جذب پیج‌های فاقد برچسب‌گذاری علمی هستند و جدای از موضوعِ عدم آگاهی‌بخشی که در شماری از صفحات مجازی موجود است، بارگذاریِ مطالب بدون آموزۀ متقن و کاملاً مردود صورت می‌گیرد؛ درحالی که اشخاص در سنین بالاتر با تمرکز کافی به متن و حواشی جامعه و با تسلط کافی به واسطۀ مرور کتاب‌های مطالعه شده، بسیار کمتر در دام اخبار فِیک قرار می‌گیرند و تامِ توجه معطوف به شوآف یک شبکه یا گردانندۀ صفحه موردنظر نمی‌شود و ذهن به درستی به رد یا قبول مطلبی -حتی با وایرال بالا- متمرکز می‌گردد.
و در این میان توجه به اتلاف وقت کودکان و نوجوانان و ایجاد بستر تفکر مناسب برای پذیرش یا رد هر مطلب که در فضای مجازی با آن رو‌به‌رو می‌شوند -در بازه‌سنی‌هایی که غالباً هرگونه متن یا تصویری را دال بر اعتبار و سندیت محتوای دیده‌شده می‌گذارند- گام ابتدایی برای جامعه و خانواده‌ای‌است که آموزش و فرهنگ‌سازیِ مناسب از فضای مجازی اولویت ابتداییِ آن‌ها نبوده که بی‌تردید الزام آموزۀ استفاده از فضای مذکور در کنار برنامه‌های حقیقی و گذران مطلوب کودکان در تعطیلات پیش‌رو ازجمله چیدمان اولیه تعطیلاتی باید باشد تا دریچه شفاف و گسترده‌ای برای حرکت ذهن این قشر جامعه به سوی تفکر و درست‌اندیشی گشوده شود.
و درحالی یک ضلعِ قابل توجه در این راستا، معطوف به پردازش و ترویج حوزه کتاب‌خوانی در جامعه است که باتوجه به آغاز تعطیلات تابستانه و درنظرگرفتنِ این مهم که ضعف بنیاد خانواده و توسعه فضاهای تک‌نفره مابین اهالی خانواده به کاهش سلامت روانی وعدم پذیرش مسئولیت‌پذیری نیز ختم شده، توجه به آموخته‌های کودکان می‌تواند به نوبۀ خود سهم قابل توجهی از میزان پیشرفت در کاهش استفاده از اینترنت و افزایش سرانه مطالعه را در منحنی جامعه کنونی به نمایش بگذارد که به گفتۀ مجتبی همتی‌فر- دانش‌آموخته دکترای علوم تربیتی؛ «اصلی‌ترین عنصر فضای مجازی موضوع محتواست و مدیریت محتوا هم به مدیریت زیرساخت برمی‌گردد و مدیریت زیرساخت‌های فضای مجازی چندان در اختیار ما نیست، بنابراین کودکان و نوجوانان و جوانان که از اقشار حساس جامعه هستند از لحاظ محیطی بیشترین تأثیر را می‌پذیرند. در اینجا فضای مجازی یکی از مخاطرات اصلی است که سنین یادشده را تهدید می‌کند به‌ویژه الان که ما به شکل اضطرار ضریب زیادی به آموزش مجازی داده‌ایم و بچه‌ها به این فضا دسترسی پیدا کرده‌اند، اما این فضا کنترل شده نیست، البته بخشی از این کنترل را باید خانواده‌ها انجام دهند».
و آنچه در کنار موارد مذکور به هشدار موجود می‌افزاید؛ جولانِ شوآف کاذب در جنبه‌های متعدد و سطحی در شماری از پیج‌های مجازی‌است و ضرورتِ ورودِ کارشناسان و مسئولان ذی‌ربط در امرِ آموزش و فرهنگ‌سازی در نحوه استفاده از فضای موجود به‌ویژه در سنین نوجوانی، از موضوعات قابل رصد است که گام ابتداییِ آن توسط رسانه‌های پربازدید و مسئولان فرهنگی و قدم ثانویه توسط والدین و توجه به هدررفتِ زمان طلایی در اوقات فراغت، باید برداشته شود تا بتوان به جامعه‌ای با فرزندانی قابل تفکر و به دور از ناهنجاری‌های مجازی امیدوار بود.
elhamamerkashi@ymail.com
