نادیده‌انگاری کودکان در بحبوحه اعتراض!
الهام آمرکاشی
در حالی از چندهفته گذشته تا کنون، جامعه به کرات شاهد فضای اعتراض در نقاط متعدد کشور است که تبعات روحی- روانیِ جو موجود برای کودکان و دانش‌آموزان در پایه‌های ابتدایی مدارس، به نوبه خود می‌تواند در درازمدت اثرات جبران‌ناپذیری داشته که در صورت نادیده‌انگاری والدین و مسئولان آموزشیِ کشور به این امر و پس از فروکش کردن بحران‌های موجود و اشاعه آرامش به افراد جامعه، اضلاع خشم و افسردگی در کودکان در بازه زمانی‌های متفاوت خودنمایی خواهد کرد.
مقوله «گفت‌وگو و تعامل دوجانبه» اگرچه به گفتۀ قریب به اکثریت جامعه‌شناسانِ مطرح در این زمینه، اولین گزینۀ قابل اجرا در برهه کنونی محسوب می‌شود که مؤلفۀ گفتمان، در مدارس کشور و محیط خانواده، برای دانش‌آموزان پایه ابتدایی نیز یکی از اولویت‌های قابل اشاره به شمار می‌آید تا کودکان بتوانند با جانمایی اطلاعاتِ وارده و تکوین آرامش در درازمدت، به تقویت نیروی درونی و ذهنیِ خود بپردازند تا پس از مواجهه با ابعاد متفاوت خشم در فضای جامعه و مشاهدات میدانی از اغتشاشات و اعتراضات متعدد، آرامش روانیِ خود را از دست نداده و با قدرت فکریِ شفاف به حل تعارضات در ذهن خود بپردازند. تمرکز در این خصوص، درحالی از جمله موارد حائز اهمیت برای خانواده‌ها و مربیان آموزشی محسوب می‌شود که بسیاری از والدین، با بازنشر وقایع اجتماعی در محیط خانه، جو مضطربِ پربحث را وارد فضای امن و آرام خانواده کرده و به اختلالِ روانیِ کودکان دامن می‌زنند.
در این راستا، فرناز رضایی- روان‌شناس کودک، با اشاره به شرایط حاضر جامعه که در اغلب موارد رسانه‌های داخلی و خارجی به اخبار مربوط به اعتراضات خیابانی می‌پردازند یا صحبت‌هایی از این اتفافات در میان بزرگ‌ترها وجود دارد که هر‌کدام به شکلی بر روحیه کودکان اثر خواهد داشت، معتقد است: «این اتفاقاتی که به‌تازگی در جامعه پیش آمده، تنش بین افراد را بالا برده؛ بنابراین اینکه بچه‌ها در این فضا، اضطرابی را تجربه خواهند کرد، خیلی موضوع غیر‌طبیعی نخواهد بود؛ اما موضوع مهم این است که همین مسائل می‌تواند بیشترین آسیب را برای کودک داشته باشد و خود را به شکل‌های مختلف هم بروز بدهد». به گفتۀ وی «آسیبی که این شرایط می‌تواند داشته باشد، ایجاد اضطراب و ناامنی در کودکان است، خانواده باید شرایطی برای کودک ایجاد کند، به شکلی که تا حد امکان جلوی کودکان اخبار گوش ندهد و راجع به این مسائل با کودکان صحبتی هم نکند؛ اما در هر حال کودکان از این شرایط مطلع می‌شوند و شاید خودشان این صحنه‌ها را ببینند. برای همین خانواده باید برای آنها توضیح دهد که مثلا ما همه کنار هم هستیم، از هم مراقبت می‌کنیم و لازم نیست نگران باشیم، در واقع از این دست جملات که حس امنیت ایجاد کند».
مقولۀ «گفت‌وگو با کودکان، امنیت‌بخشی و ایجاد فضای آرام در محیط خانه» اگرچه اولین اقدام والدین در فضای کنونی به شمار می‌آید که به اعتقاد محمد‌رضا ایمانی- روان‌شناس، «یکی از سخت‌ترین شرایطی که پیش‌تر پشت سر گذاشتیم، روزهای شیوع کرونا بود که کودکان مجبور بودند در قرنطینه بمانند، دیگر نه فضای بازی داشتند، نه دوستان و اقوام را می‌دیدند. همه آن فشارها به شکل پرخاشگری و خشمی که الان می‌بینیم، بروز کرده. دیگر موضوعات اجتماعی هم به همین شکل اثر خواهد داشت. ما غافل از این هستیم که بچه‌ها در ذهنشان یک فضای محدود و کوچکی دارند که در ارتباط با خودشان و افراد دیگر معنا پیدا می‌کند و کم‌کم فضای ذهنشان گسترش پیدا می‌کند. این شرایط برای کودکان دو عارضه جسمانی و روانی خواهد داشت. مثلا ما خبر آتش‌سوزی یا خبر اعتراضات را می‌بینیم، همین سوگیری‌ها، منجر به افزایش خشم و عصبانیت می‌شود که خانواده‌ها تحت تأثیر آن هستند و این مستقیم بر کودکان تأثیر دارد. بچه‌ها در این شرایط دچار غم، ترس و اضطراب می‌شوند. مثلا کودک در این شرایط می‌ترسد از خانه بیرون برود، ما دقیقا نمی‌دانیم در ذهن آن بچه چه اتفاقی افتاده؛ اما می‌دانیم بالاترین نیاز کودکان، نیاز به امنیت است؛ بنابراین خانواده‌ها باید مراقب کودکان باشند و افراد سالمی را پرورش دهند تا آینده کشورشان را بسازند و اگر سیستم کنترلی خوبی برای خودمان و احساساتمان ایجاد کنیم، به کودکان‌مان هم کمک کرده‌ایم». سخنان فوق اگرچه صریحاً بر مقوله گفت‌وگوی صحیح و تنش‌زدایی از کودکان اشاره دارد که توجه به این امر در دنیای کنونیِ موجود -پس از دو سال همه‌گیری کرونا و مخاطراتِ اجتماعی- فرهنگیِ حاضر- می‌تواند به شکل‌گیریِ شخصیت کودکان با درون‌مایه منسجم و توان ذهنیِ غیرمتزلزل کمک کند تا در پس هر بحران و بحبوحۀ مسائل متفاوت زمام امور روانی را از دست ندهند و با انسجام کامل روحی- جسمی به زندگی بپردازند.
باید منتظر بود و دید مسئولان فرهنگی در این زمینه، ورودِ قاطع خواهند داشت یا رویکرد نادیده‌انگاریِ دانش‌آموزان و کودکان در برهه فعلی به قوت خود باقی خواهد ماند!
elhamamerkashi@ymail.com
