فابینگ ممنوع؛ ضرورتِ مغفول در فرهنگ کشور!
الهام آمرکاشی
«در بهار ۲۰۱۲ فرهنگ لغت Macquarie استرالیا و آژانس تبلیغاتی McCann گروهی از متخصصان زبان را گردهم آوردند تا بر پدیده‌ای رایج در عصر تلفن‌های هوشمند نامی بگذارند. آن‌ها این پدیده را فابینگ ‘Phubbing’ لقب دادند و آن را چنین تعریف کردند: “عمل نادیده‌گرفتن کسی که با شما صحبت می‌کند، با توجه و نگاه‌کردن به تلفن همراه خود” یا “عمل خنثی‌کردن روابط شخصی در یک محیط اجتماعی با نگاه‌کردن به تلفن به جای توجه به دیگری”.
بنا به تعاریف موجود، ‘Phubbing’ عملی است که باعث می‌شود افراد در محیط‌های اجتماعی یا خانوادگی به جای توجه به دیگران به تلفن خود نگاه کنند. یا به عبارت ساده‌تر: بی‌اعتنایی به دیگران با نگاه‌کردن به تلفن همراه».
این مقوله درحالی این روزها به کرات در جامعۀ حاضر قابل مشاهده است که شمار قابل توجهی از افراد، از دورهمیِ خانواده گرفته، تا حضور در ادارات و مراکز درمانی و کلاس‌های آموزشی و… همچنان این عمل را چندین بار در طول روز انجام می‌دهند و با نادیده‌گرفتن فردی که درحالِ صحبت است، به فرهنگ معکوسی در کشور می‌انجامند که به اعتقاد کارشناسانِ امر در این زمینه، ضرورتِ اجماع اندیشه‌ها و گفتمان‌های مسئولان، مربیان و رسانه ملی، ازجمله ضروریات جامعۀ فعلی محسوب می‌شود تا بتوان با رویکرد جامع در این مسیر به غنای فرهنگِ فراموش‌شده دست یافت.
داده‌های مشخص در این زمینه نشان می‌دهد؛ بیش از ۱۷درصد افراد حداقل چهاربار در روز در حضور دیگران و به هنگام صحبت با آن‌ها، دزدکی تلفن‌شان را چک می‌کنند و تقریباً ۳۲درصد افراد نیز دو تا سه بار در روز فابینگ می‌کنند. در این زمینه، اِما سپپلو- روانشناس دانشگاه‌های استنفورد و ییل و نویسنده کتاب “مسیر خوشبختی” می‌گوید: «هرچند فابینگ به این معنی است که شما از طریق رسانه‌های اجتماعی یا پیام کوتاه با کسی ارتباط برقرار می‌کنید اما در واقع می‌تواند روابط حضوری و لحظه‌ای شما را به شدت مختل کند».
این عمل درحالی در بسیاری از کشور‌های پیشرفته به عنوانِ یک عارضه شناخته شده، که لوگوی فابینگ ممنوع! فابینگ توقف! و نه به فابینگ! روی تیشرت، لیوان، لوازم کاربردی به‌کار برده می‌شود تا توجه مردم به این آسیب مجازی بیشتر جمع شود.
فرهنگ‌سازی در این مقوله اگرچه در بازه زمانیِ فعلی می‌تواند تا حد گسترده‌ای به کاهش آسیب موجود منتهی شود که طبق تحقیقاتی که سال۲۰۱۳ انجام شد، کودکان و نوجوانانی که والدینشان به فابینگ دچارند ۶۰درصد بیش از دیگر گروه همسالان در خطر آسیب‌های روحی و اجتماعی قرار دارند.
آمار موجود همچنین درحالی از روند رو به رشد فابینگ در اجتماع حاضر خبر می‌دهد که به گفتۀ کوروش محمدی- رئیس انجمن آسیب شناسی اجتماعی ایران، در جامعه ایرانی ۷۶ درصد شهروندان به اختلال فابینگ مبتلاهستند که البته میزان این اختلال از خفیف تا شدید در ایران متغیر است.
محمدی با بیان اینکه در این اختلال افراد از ارتباطات مؤثر فردی فرار می‌کنند، معتقد است: متأسفانه ارتباطات مؤثر در جامعه افت پیدا کرده است. بر اساس استانداردهای موجود ۷۵ درصدِ ارزش ارتباط، شنیدن و توجه‌کردن است اما در اثر این اختلال، دیالوگ‌های واقعی تحت‌الشعاع قرار گرفته است؛ تا جایی که افراد حین پیاده‌روی، رانندگی حتی افراد در مشاغل حساس به شکل افراطی از تلفن همراه خود استفاده می‌کنند. به گفته او ۴۵ درصد زوجین ایرانی به این اختلال دچارند و ۲۴ درصد از آن‌ها علت نارضایتی و اختلاف را اختلال و ناهنجاری رفتاری عنوان کرده‌اند.
محمدی درحالی از افت شدید همدلی در جامعه به واسطه پاندمی کرونا خبر می‌دهد که علیرضا شریفی یزدی- روانشناس اجتماعی نیز معتقد است: «پاندمی کووید۱۹ باعث شد روابط اجتماعی افراد به شدت کاهش یابد و در مقابل ابزارهای دیجیتال بخشی از این خلأ ارتباطی را پر کنند. این روزها پدیده «فابینگ» در خانواده‌ها شایع است و در این میان کرونا در کنار بسیاری دیگر از عوامل منجر شد «فابینگ» در جامعه به شدت گسترش پیدا کند و به نظر می‌رسد تا مدت‌ها پس از دوران پسا کرونا نیز با این پدیده روبه‌رو باشیم».
شریفی یزدی با بیان اینکه برخی افراد زمان بسیار زیادی و برخی دیگر زمان کمتری را به «فابینگ» اختصاص می‌دهند، درباره علل روانشناختی این پدیده می‌گوید: «بخشی از این امر به خدشه‌دارشدن روابط عادی بین افراد باز می‌گردد. به طوری که افراد از ابزارهای ارتباطی خود به عنوان وسیله‌ای برای فرار از موقعیت فیزیکی و برقراری ارتباط با فضاهای دیگر استفاده می‌کنند. از سوی دیگر بحث تفاوت میان نسلی که گاهی به شکل شکاف بین نسلی و گاهی به شکل گسست میان نسلی بروز می‌کند نیز می‌تواند زمینه‌ساز این پدیده باشد، چرا که بعضاً نوجوان‌ها و جوان‌ترها با افرادی که در دوره سالمندی به سر می‌برند، ادبیات مشترکی نداشته و به فابینگ روی می‌آورند. در واقع «فابینگ» برای آن‌ها مقوله‌ای برای فرار از موقعیت محسوب می‌شود».
همچنین به اعتقاد وی؛ «بعضاً افرادی که در گفت‌وگو با دیگران خیلی سریع به سمت درگیری و نزاع کشیده می‌شوند، برای دوری از تنش و دعوا، سر در “چنبره” تلفن همراه را انتخاب کرده و اینگونه با توجه بیش از اندازه به گوشی تلفن همراه خود به سمت فابینگ کشیده می‌شوند که مطالعات بیانگر این موضوع است که افرادِ درگیر با «فابینگ» یا به افسردگی دچار می‌شوند و یا اگر از پیش مبتلا به افسردگی بوده‌اند، افسردگی آن‌ها شدت یافته و عمیق می‌شود و افراد مبتلا، اضطراب بالایی را تجربه می‌کنند».
در این مسیر با دقت به سه راهکار پیشنهادی که برای جلوگیری از فابینگ‌شدن، بر رفتاری چون: غذایتان را بدون تلفن بخورید، تلفن را از دسترس خود دور کنید و با گذاشتن آن در ماشین یا جیب کت، خود را به چالش بکشید، متمرکز است؛ الزامِ ارائه راهکارهایی با رویکرد خانواده، فرهنگ و جامعه، می‌تواند به حل این معضل کمک کرده و جامعه را از مسیر موجود به فرهنگِ اصیل گفت‌وگومحور سوق دهد و اگرچه به اعتقاد کثیری از اهالیِ فن در این زمینه، واپس‌ماندگی فرهنگی ازجمله مقولات حائز اشاره در این زمینه است که رویکردهایی چون: برنامه‌ریزی صحیح برای اوقات فراغت جوانان، برنامه‌ریزی اجتماعی در خانواده، آموزش سواد رسانه‌ای، فرهنگ‌سازیِ مستمر در خصوصِ گفت‌وشنودِ خانواده‌محور، می‌تواند به سلامت ذهن افراد و جامعه‌ای فارغ از عادات مجازی کمک کند که به نظر می‌رسد وقت آن رسیده که مسئولان و نهادهای ذی‌ربط در حوزه جامعه و مسائل اجتماعی، بر این امر ورود کرده تا بتوان به آیندۀ پیش‌رو به تصویری فارغ از اجتماع موجود، امیدوار بود.
elhamamerkashi@ymail.com
