فابینگ؛ آسیب پنهانِ این روزهای جامعه!
الهام آمرکاشی
از بهار سال۲۰۱۲ که فرهنگ لغت Macquarie استرالیا و آژانس تبلیغاتی McCann گروهی از متخصصانِ زبان را گردهم آوردند تا بر پدیده‌ای رایج در عصر تلفن‌های هوشمند نامی بگذارند و آن‌ها این پدیده را فابینگ ‘Phubbing’ لقب دادند؛ درحالی بیش از ده سال می‌گذرد که در یک دهۀ گذشته تا کنون، مقولۀ فابینگ در مدار صعودی قرار دارد و به اعتقاد کارشناسانِ امر در این زمینه، «فابینگ» آسیب پنهانِ این روزهای جامعه تلقی می‌شود.
فابینگ که در اصطلاح، عملی‌‌است که باعث می‌شود افراد در محیط‌های اجتماعی یا خانوادگی به جای توجه به دیگران، به تلفن خود نگاه کنند، یا به عبارت ساده‌تر: بی‌اعتنایی به دیگران با نگاه‌کردن به تلفن همراه معنا می‌شود؛ در حالی در کنار آمار و ارقام مشخص در این خصوص، این روزها هشداربرانگیز تلقی می‌شود که رخداد موجود به طور شفاف در ایام کرونایی و قرنطینه‌های اجباری- اختیاری که پشت سر گذاشته شد؛ در مدار افزایشی قرار گرفته و آنچه جامعه کنونی به تناوب با آن مواجه است، افرادی متمرکز در گوشی و بدون توجه به اطرافیان است که روانشناسان و جامعه‌شناسان متعدد از این عمل، به بیماری و آسیب پنهان یاد می‌کنند! این مقوله در حالی این روزها به کرات در جامعۀ حاضر قابل مشاهده است که شمار قابل توجهی از افراد، از دورهمیِ خانواده گرفته، تا حضور در ادارات و مراکز درمانی و کلاس‌های آموزشی و… همچنان این عمل را چندین بار در طول روز انجام می‌دهند و با نادیده گرفتن فردی که در حالِ صحبت است، به شکل‌گیریِ فرهنگ معکوس در روابط اجتماعی کمک می‌کنند که به تأکیدِ کارشناسانِ مطرح در این زمینه، ضرورتِ اجماع اندیشه‌ها و گفتمان‌های مسئولان، مربیان و رسانه ملی، ازجمله بایسته‌های جامعۀ فعلی محسوب می‌شود تا بتوان با رویکرد جامع در این مسیر به غنای فرهنگِ فراموش‌شده دست یافت. داده‌های مشخص در این زمینه نشان می‌دهد؛ بیش از ۱۷درصد افراد حداقل چهار بار در روز در حضور دیگران و به هنگام صحبت با آن‌ها، دزدکی تلفن‌شان را چک می‌کنند و تقریباً ۳۲درصد افراد نیز دو تا سه بار در روز فابینگ می‌کنند. در این زمینه، اِما سپپلو- روانشناس دانشگاه‌های استنفورد و ییل و نویسنده کتاب “مسیر خوشبختی” می‌گوید: «هرچند فابینگ به این معنی است که شما از طریق رسانه‌های اجتماعی یا پیام کوتاه با کسی ارتباط برقرار می‌کنید اما در واقع می‌تواند روابط حضوری و لحظه‌ای شما را به شدت مختل کند». اختلالی که در دوران کرونا با تبعات ناشی از بیماری کووید، قریب به اکثریت افراد جامعه به آن مبتلا شدند و به اعتقاد علیرضا شریفی یزدی- روانشناس اجتماعی؛ «پاندمی کووید۱۹ باعث شد روابط اجتماعی افراد به شدت کاهش یابد و در مقابل ابزارهای دیجیتال بخشی از این خلأ ارتباطی را پر کنند. این روزها پدیده فابینگ در خانواده‌ها شایع است و در این میان کرونا در کنار بسیاری دیگر از عوامل منجر شد فابینگ در جامعه به شدت گسترش پیدا کند و به نظر می‌رسد تا مدت‌ها پس از دوران پسا کرونا نیز با این پدیده روبه‌رو باشیم». به گفتۀ وی؛ «بعضاً افرادی که در گفت‌وگو با دیگران خیلی سریع به سمت درگیری و نزاع کشیده می‌شوند، برای دوری از تنش و دعوا، سر در “چنبره” تلفن همراه را انتخاب کرده و اینگونه با توجه بیش از اندازه به گوشی تلفن همراه خود به سمت فابینگ کشیده می‌شوند که مطالعات بیانگر این موضوع است که افرادِ درگیر با «فابینگ» یا به افسردگی دچار می‌شوند و یا اگر از پیش مبتلا به افسردگی بوده‌اند، افسردگی آن‌ها شدت یافته و عمیق می‌شود و افراد مبتلا، اضطراب بالایی را تجربه می‌کنند».
در این میان به اعتقادِ کوروش محمدی- رئیس انجمن آسیب شناسی اجتماعی ایران، در جامعه ایرانی ۷۶ درصد شهروندان به اختلال فابینگ مبتلا هستند که البته میزان این اختلال از خفیف تا شدید در ایران متغیر است. محمدی با بیان اینکه در این اختلال افراد از ارتباطات مؤثر فردی فرار می‌کنند، معتقد است: «متأسفانه ارتباطات مؤثر در جامعه افت پیدا کرده است. بر اساس استانداردهای موجود ۷۵ درصدِ ارزش ارتباط، شنیدن و توجه‌کردن است اما در اثر این اختلال، دیالوگ‌های واقعی تحت‌الشعاع قرار گرفته است؛ تا جایی که افراد حین پیاده‌روی، رانندگی حتی افراد در مشاغل حساس به شکل افراطی از تلفن همراه خود استفاده می‌کنند. به گفته او ۴۵ درصد زوجین ایرانی به این اختلال دچارند و ۲۴ درصد از آن‌ها علت نارضایتی و اختلاف را اختلال و ناهنجاری رفتاری عنوان کرده‌اند». و این عارضه در حالی به صورت گسترده در حال وقوع است که به نظر می‌رسد وقت آن رسیده باشد تا مسئولانِ امر در این خصوص ورودِ جدی‌تر داشته باشند و با ارائۀ راهکارهای مبتنی بر بازگشت در مداری به دور از فرهنگِ فابینگی، بتوان جامعه را از انواع آسیب‌های مجازی تا حد قابل توجهی مصون کرد و چگونکی کنترل و استفاده از فضای مجازی را علی‌الخصوص به کودکان و نوجوانان عصر کنونی، بنا به فرهنگ و آموزه‌های جامعۀ فعلی آموزش داد.
