«زیست اینترنتی»؛ دغدغۀ روزهای نوجوانی!
الهام آمرکاشی
در حالی شماری از شبکههای متعدد در فضای مجازی، از ماههای گذشته تا کنون در وضعیت مسدودشده به سر میبرند که همچنان کاربریِ این فضا به قوت خود باقیاست و آنچه برای این روزهای نوجوانان در اوقات فراغت، بیش از پیش نگرانکننده محسوب میشود، عدم استفادۀ صحیح از شبکههای متعدد مجازیاست که گاهاً بسیاری از نوجوانان، برای اثبات همترازی با سایر همسن و سالان خود، روی به پرستیژ مجازی آوردهاند تا در این فضا بگویند: ما هم حرفی برای گفتن داریم. اما زمانی موضوعِ «دیده شدن و محبوب ماندن» تبدیل به معضل اجتماعی میشود که نوجوانان در برهههای متعدد روحی- روانی، سعی بر این امر دارند تا زیست اینترنتی خود را به هر طریق ممکن، ادامه دهند و به گفتۀ کثیری از جامعهشناسان در این راستا، تعادل روانیِ نوجوانان با راهیابی به تعدادی از شبکههای اجتماعی نامناسب، در معرض آسیبهای جدی قرار گرفته است.
این موارد در حالی به عنوان اضلاع قابل اهمیت در بازه زمانیِ حاضر، حائز تعمق است که در هفته گذشته خبری مبنی بر این مهم که «لایحه محدودیت استفاده از شبکههای اجتماعی برای کاربران زیر ۱۵ سال در پارلمان فرانسه تصویب شد»؛ در شمار قابل توجهی از خبرگزاریهای کشور بارگذاری و مورد بحث و گفتمان قرار گرفت و این مقوله اگرچه از زمانِ بارگذاریِ خبر تا کنون، مورد ارزیابیهای چندباره قرارگرفته که اگر در جامعه کنونی، چنین فرضیهای به تصویب برسد؛ انعکاس و بازخورد آن قابل حدس نخواهد بود.
بایستگیِ شبکههای اجتماعی و محدودیت اصولی در این فضا، تا حدی در بین صاحبنظران این حوزه، پراهمیت تلقی میشود که قریب به اکثریتِ کارشناسانِ امر در این زمینه، بر این موضوع تکیه دارند که فضای موجود در گسترۀ فعلی، جزء لاینفک سبد فرهنگیِ اغلب خانوارها محسوب میگردد و باید به این مهم توجه داشت که زیستِ اینترنتی در قشر نوجوان جامعه در حالی تا حد قابل توجهی گسترش پیدا کرده که چنین مورد برداشت است که گویا بدون حضور اینترنت، نمیتوانند به زندگیِ عادی ادامه دهند! و به اعتقاد اهل فن در این زمینه، توجه بیش از پیش به محیط مجازی و عنایت بر تغییرات ساختاریِ موجود در خانوادهها که به تبع آن به کوچکشدنِ خانواده و نوعی گریز به توجه دیگران انجامیده است، میتواند اولین لغزشگاه جوانانی باشد که بدون برنامه و پیشینۀ مشخص از کاربرد شبکههای اجتماعی، تام و تمامِ وقت را در این فضا سپری میکنند.
«بر اساس نتایج به دست آمده از آخرین نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) که در خرداد ۱۴۰۱ و با جمعیت مورد مطالعه شهروندان ۱۸ سال به بالای ساکن در مناطق شهری و روستایی کل کشور و نمونه ۱۵۴۱ نفر به شیوه تلفنی اجرا شده است، ۷۸.۵ درصد از شهروندان کشور حداقل از یک پیامرسان یا رسانه اجتماعی استفاده میکنند.
بر اساس اطلاعاتی که ایسپا در این گزارش منتشر کرده، ۹۶.۹ درصد گروه سنی ۱۸ تا ۲۹ سال، ۸۶.۲ درصد ساکنین مراکز استانها و ۹۵.۳ درصد افراد با تحصیلات دانشگاهی هماکنون از شبکههای اجتماعی استفاده میکنند.
نکته قابل توجه این است که تا پیش از اعمال فیلترینگ جدید روی شبکههای اجتماعی در شهریور سال ۱۴۰۱، کاربران به استفاده از پیامرسان واتساپ متمایل شده بودند اما با فیلترشدن واتساپ، کاربران ایرانی به صورت گسترده دوباره اقدام به استفاده از تلگرام کردهاند.
البته ذکر این نکته ضروری است که این آمار براساس تعداد حسابهای کاربری ایجاد شده توسط ایرانیان در شبکههای اجتماعی ذکر شده گردآوری شده است. با توجه به این نکته که در شبکههای اجتماعی، کسب و کارهای ایرانی هم حضور دارند و ممکن است هر نفر حقیقی، بیش از یک حساب شخصی داشته باشد یا حتی کاربران علاوه بر صفحه شخصیشان، صفحههای مربوط به کسب و کارشان را هم در شبکههای اجتماعی ایجاد کرده باشد، این دادهها با تعداد نفرات فعال متفاوت خواهد بود».
و در حالی استفاده از شبکههای اجتماعی به طور گسترده درحال وقوع است -و البته که با توجه به ضرورت افراد در این فضا، دارای اهمیت است- که عدمِ نادیده انگاریِ نوجوانان در گسترۀ مجازی، از اولویتهای فرهنگی در بازه زمانیِ کنونی محسوب میشود که همچنان با نبودِ فرهنگسازی در این زمینه مواجه است و اگرچه یک ضلعِ قابل توجه در این راستا، پردازش و ترویج حوزه کتابخوانی در جامعه است که ضعف بنیاد خانواده و توسعه فضاهای تکنفره ما بین اهالی خانواده که به کاهش سلامت روانی وعدم پذیرش مسئولیتپذیری ختم شده، ازجمله معضلات عدیدهای است که به دلیلِ استفادۀ نادرست و کنترل نشده از اینترنت، بروز و نوسان بیشتری پیدا کرده و به گفتۀ مجتبی همتیفر- دانشآموخته دکترای علوم تربیتی؛ «اصلیترین عنصر فضای مجازی موضوع محتواست و مدیریت محتوا هم به مدیریت زیرساخت برمیگردد و مدیریت زیرساختهای فضای مجازی چندان در اختیار ما نیست، بنابراین کودکان و نوجوانان و جوانان که از اقشار حساس جامعه هستند، از لحاظ محیطی بیشترین تأثیر را میپذیرند. در اینجا فضای مجازی یکی از مخاطرات اصلی است که سنین یادشده را تهدید میکند بهویژه اکنون که ما به شکل اضطرار ضریب زیادی به آموزش مجازی دادهایم و بچهها به این فضا دسترسی پیدا کردهاند، اما این فضا کنترل شده نیست، البته بخشی از این کنترل را باید خانوادهها انجام دهند».
و موضوعاتِ آموزش فضای مجازی، چگونگی استفاده از پیامرسانها و محدودیت در برخی از شبکههای اجتماعی برای قشر نوجوان، در حالی این روزها بدون توجه مسئولان ذیربط به سر میبرد که به نظر میرسد وقت آن رسیده باشد، نوع دیدگاه و بررسیِ اِلمانهای مؤثر در این زمینه از سوی صاحبنظرانِ وقت، تغییر کرده و فرهنگسازی گسترده در این راستا صورت بگیرد.
باید منتظر بود و دید، اولین قدم اجرایی از سوی کدام نهاد و با چه رویکردی آغاز خواهد شد.
elhamamerkashi@ymail.com
