زنگ خطر جدی برای آموزش عالی!
الهام آمرکاشی
«این حجم از دانشگاه‌ها برای چه کاری و حل چه مشکلی ایجاد شده است؟ و چرا جوانانِ خود را وادار به درس خواندن و تحصیل در رشته‌هایی می‌کنیم که پس از فارغ‌التحصیلی برای آنها شغل و کار وجود ندارد»؟
بند مذکور، گزاره‌ای از سخنان رئیس دولت چهاردهم در آیین تکریم و معارفه وزرای سابق و جدید علوم، تحقیقات و فناوری است که صراحتاً به نبود برنامه مدون و عدم تأثیر رشته تحصیلی در بازار کار اشاره دارد.
با توجه به مستندات مطرح در این زمینه؛ «در همه این سال‌ها، وقتی بحث ارزیابی عملکرد دانشگاه‌ها به میان آمده، عمدتاً جایگاه آنها از حیث رتبه‌بندی‌های جهانی که بیشتر وابسته به تولیدات علمی بوده، ملاک قرار گرفته است. یعنی عملاً متر و معیار مشخصی برای اندازه‌گیری کیفی خروجی دانشگاه‌ها که همان نیروی انسانی محسوب می‌شود، جز میزان اشتغال فارغ‌التحصیلان وجود نداشته است».
بر اساس مطالب و گزارشات موجود: «۶۰ درصد از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از انتخابی که در زمان دانشجویی خود داشته‌اند، ناراضی هستند. یعنی از هر ۱۰ نفری که تحصیلات دانشگاهی داشته‌اند، شش نفرشان از انتخاب رشته و یا دانشگاه خود ناراضی بودند؛ بد نیست در اینجا به این مسئله هم اشاره کرد که تمام جامعه هدف این گزارش از میان فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های دولتی انتخاب شده‌اند و این مسئله می‌تواند زنگ خطر جدی‌تری برای آموزش عالی به شمار رود.
تقسیم‌بندی فارغ‌التحصیلان ناراضی از تحصیلات خود نیز حاوی پیام‌های مهمی‌است؛ چرا که بخشی از آنها از رشته تحصیلی و بخشی دیگر از جامعه دانشگاهی خود عدم رضایت داشته‌اند؛ به طوری که ۵۷ درصد از کسانی که از رشته‌شان ابراز نارضایتی کرده‌اند، دلیل آن را خوب نبودن بازار کار مرتبط با رشته تحصیلی‌شان دانسته‌اند.
در مقابل ۵۵ درصد کسانی که از انتخاب دانشگاه‌شان ناراضی بودند، دلیل آن را عدم امکان شکل‌دهی شبکه ارتباطی مناسب برای ورود به بازار کار و پیشرفت اعلام کردند؛ یکی از مشکلاتی که هرچند طی سال‌های اخیر تلاش شده تا با ایجاد دفاتر ارتباط با صنعت در داخل دانشگاه‌ها راه حلی برای آن پیدا شود، اما در مجموع به نظر می‌رسد این دفاتر و اقداماتی از این دست نیز نتوانسته‌اند راهکار حل چنین مشکلی باشد. از طرف دیگر قطعاً رفع این چالش می‌تواند سهم بسزایی در اشتغال فارغ‌التحصیلان داشته باشد».
در این زمینه -فرشاد مومنی، استاد اقتصاد دانشگاه و رئیس مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد- معتقد است: اقتصادمان روز به روز در خلق فرصت‌های شغلی مولد ناتوان‌تر می‌شود.
مومنی با بیان اینکه اشتغال، یک متغیر سیستمی است، می‌گوید: «در ساختار بازار کار در واقع آینه‌وار کل سیستم را نگاه می‌کنیم. در حالی که گزارش رسمی مرکز آمار می گوید ساختار اشتغال به گونه‌ای است که بیش از ۷۰ درصد افراد، شغلشان ارتباطی با رشته تحصیلی‌شان ندارد و در بخشی از مشاغل، این نامربوطی رشته تحصیلی و شغل انتخاب‌شده به بالای ۹۰ درصد می‌رسد. همچنین نامربوطی بین شغل و رشته تحصیلی در بخش‌های مولد کشور بیشتر بیداد می‌کند».
به گفتۀ رئیس مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد؛ «بالاترین سطوح بیکاری مربوط به آنها است که تحصیلات بیشتری دارند. یعنی هر کسی را که بیشتر خرجش می‌کنید، بیشتر او را در بازار کار پس می‌زنید. گزارش ۱۴۰۲ از آمارگیری نیروی کار می‌گوید سهم زنان دانش‌آموخته بیکار، به بالغ بر ۷۱ درصد رسیده است! میانگین نرخ مشارکت در زنان ایران حدود یک‌سوم میانگین جهانی است که این خود یک فاجعه بزرگ و بزرگ‌ترین اتلاف نعمت برای اداره کشور است».
و در حالی می‌توان موضوعات متعدد را به تکرار در این زمینه پیوست کرد که سخنان رئیس دولت چهاردهم تا حد بسزایی به بهسازی روند موجود و توجه به تناسب و توازن اشتغال و رشته تحصیلی اشاره دارد.
به اعتقاد رئیس جمهور؛ «این حجم از دانشگاه‌ها برای چه کاری و حل چه مشکلی ایجاد شده است؟ و چرا جوانان خود را وادار به درس خواندن و تحصیل در رشته‌هایی می‌کنیم که پس از فارغ‌التحصیلی برای آنها شغل و کار وجود ندارد؟ این یک مشکل جدی است که در رشته‌هایی دانشجو تربیت می‌کنیم که به آنها نیاز نداریم و باید با کمک مجلس و وزارتخانه‌های علوم و بهداشت این مشکل را رفع کنیم».
دکتر پزشکیان همچنین با بیان اینکه هیچ مشکلی در جهان نیست که راه‌حل‌های علمی متعدد نداشته باشد، معتقد است: «مشکل ما این است که یا راه‌حل علمی را نمی‌دانیم یا می‌دانیم و مهارت اجرایش را نداریم و یا هم راه‌حل را می‌دانیم و هم مهارت اجرایش را داریم، اما به هر دلیلی دلمان نمی‌‌خواهد کاری کنیم! باید این مشکلات را بشناسیم و رفع کنیم. آموزش باید از انحصار کلاس درس خارج شده و به متن جامعه و محیطی که برای حل مشکلات آن ارائه می‌شود، برود».
سخنان و نگاه رئیس جمهور در این زمینه، در حالی به رفع مشکلات موجود تأکید دارد که به نظر می‌رسد تدوین دستورکار مشخص برای برون‌رفت از شرایط فعلی در برنامه دولت چهاردهم پیش‌بینی شده است.
با توجه به فضای موجود و مشکلات مطرح در این راستا، انتظار می‌رود مسئولان و کارشناسان ذی‌ربط در این خصوص، رأس قابل توجه «نبود بازار کار مناسب» را مدنظر داشته باشند که به استناد مطالب مندرج در این زمینه، «نبود بازار کار مناسب، مهم‌ترین دلیل نارضایتی از رشته تحصیلی و عدم امکان شکل‌دهی شبکه ارتباطی مهم‌ترین دلیل نارضایتی از دانشگاه است».
Elhamamerkashi@ymail.com
