راهکارهای «جهش تولید» برای حل معضل بیکاری
سعید حیدری- در اقتصاد ایران بخش قابل توجهی از بیکاران را جوانان تحصیل کرده و خصوصاً زنان تشکیل می‌دهند. لازم است هر گونه برنامه‌ریزی در جهت جهش تولید با ظرفیت‌های موجود در اقتصاد کشور، خصوصا نیروی کار هم‌خوانی داشته باشد.
یکی از مهمترین مباحث در کشورهای در حال توسعه یافته و یا جوامع بشری جهان امروز مسئله مبادرت ورزیدن به کاری مفید وسازنده برای افرادآن جامعه است. شغل مرتبط باتوانایی ها واستعدادهای ذاتی هرفرد امری است که هرشخص لزوما با آن در زندگی روزمره اش مواجه خواهد شد. امروزه با پیشرفت علم وتکنولوژی وتغییرات جمعیتی از جمله افزایش جمعیت تحصیل کرده، مسئله اشتغال به یک مسئله کاملا تخصصی تبدیل شده و نظامهای سیاسی واقتصادی را با چالشهای جدید وجدی روبرو ساخته است. بطوریکه این مسئله بصورت یک معضل بزرگ و اساسی درآمده است. رصد آمار مربوط به بیکاری و اشتغال نشان می‌دهد که از زمستان سال ۱۳۹۸ و همزمان با آغاز پاندمی کرونا در ایران، نرخ مشارکت اقتصادی و میزان جمعیت شاغل در کشور کاهش چشمگیری داشت. کاهش چشمگیر جمعیت فعال در ماههای بعد نیز ادامه یافت و در فصل سوم سال‌جاری با وجود واکسیناسیون گسترده، میزان جمعیت شاغل و نرخ مشارکت همچنان در سطوح پایینی بوده است. نرخ مشارکت اقتصادی که قبل از آغاز کرونا، بیش از ۴۴درصد بود، پس از شروع پاندمی در تمام ماههای سال در سطح ۴۲درصد یا کمتر از آن گزارش شده است. جمعیت شاغل قبل از پاندمی کرونا یعنی در پاییز سال ۹۸ بیش از ۲۴میلیون گزارش شده بود. با این حال از زمستان همان سال تا پاییز سال‌جاری جمعیت شاغل از سطح ۵/ ۲۳میلیون نفر فراتر نرفته و در مقاطعی به ۲۲میلیون نفر نیز رسیده است. این دو موضوع در کنار یکدیگر نشان می‌دهد، پاندمی کرونا به بازار اشتغال در ایران آسیب جدی وارد کرده که همچنان آثار آن در اقتصاد کشور ماندگار است. گزارش منتشر شده توسط مرکز آمار ایران، نشان می دهد نرخ بیکاری جوانان ١۵ تا ٢۴ ساله حاکی از آن است که ٢٣,۶ درصد از فعالان این گروه سنی در پاییز ١۴٠٠ بیکار بوده‌اند. بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (پاییز ١٣٩٩) ٠.١ درصد کاهش یافته است. در پاییز ١۴٠٠، به میزان ۴٠,٩ درصد جمعیت ١۵ ساله و بیش‌تر از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند، یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (پاییز ١٣٩٩) ٠.۵ درصد کاهش یافته است. رشد اقتصادی شرط لازم برای افزایش اشتغال و کاهش فقر در جامعه است ولی شرط کافی نیست. از واقعیات مهم رشد اقتصادی در ایران کیفیت پایین آن است به طوری‌که حتی در دوره‌های افزایش رشد اقتصادی، اشتغال متناسب با آن در اقتصاد کشور ایجاد نشده است. که یکی از دلایل اصلی آن دسترسی به سرمایه و انرژی ارزان بوده است. ضمن این‌که رشد اقتصادی اشتغال‌زا نبوده است کیفیت مشاغل ایجاد شده نیز متناسب با ساختار نیروی کار موجود در کشور نبوده است. بنابراین در سیاست‌گذاری‌های مرتبط با جهش تولید لازم است در کنار بعد کمی، بعد کیفی تولید و اشتغال نیز مورد توجه قرار گیرد. هدف اصلی از جهش در تولید و رشد اقتصادی افزایش رفاه عمومی است که در قالب ایجاد اشتغال و افزایش درآمد آحاد جامعه نمود پیدا می‌کند. تجربه نشان داده است که نمی توان انتظار داشت فقط با اتکا به رشد اقتصادی، تمام مشکلات مربوط به اشتغال وبیکاری را حل نمود. لذا لازم است دولت سیاست‌ها و برنامه‌های مشخصی برای افزایش سهم نیروی کار و بهره‌وری عوامل تولید در اقتصاد طراحی و اجرا نماید و گرنه حتی در صورت جهش تولید و تجربه رشدهای اقتصادی بالا، شاهد این موضوع خواهیم بود که منافع آن به‌طورعادلانه بین آحاد جامعه تقسیم نخواهد شد.
برای دستیابی به چشم‌انداز توسعه درون‌زا مبتنی بر اشتغال و بهره‌وری و پرهیز تکرار اشتباهات گذشته، سیاست‌های چهارگانه بازارکار شامل سیاست‌های فعال، حمایتی، تنظیمی و کلان، به عنوان یک بسته جامع و مناسب ضرورت می‌یابد.
s.heidarizaman@gmail.com
